Tên thật: Ðỗ Ngọc Thủy.
Sinh tại Hà Nội (1955); Định cư tại Canada (1996).
Tốt nghiệp (1977) và giảng dạy (1977-1988) ngành Vật lý hạt nhân, Ðại học Bách khoa Hà Nội; Cộng tác viên khoa học của Viện Dubna, Nga (1988-1990); Làm báo ở Ðức (1990-1996), ở Úc (2004-2008); ở Canada (1996-2010); Học bổng khoa học nhân văn Rockefeller 2001-2002, Trung tâm William Joiner, Mỹ.
Sáng tác chính: thơ, tiểu luận, truyện, phỏng vấn, tiểu thuyết.
Tác phẩm đã xuất bản:
“Nhìn cây thấy rừng”; Phỏng vấn, NXB Văn Nghệ, California 1997
“Tuyển tập thơ văn hải ngoại năm 2000”; (In chung) Văn Mới, Los Angeles 2000
“26 Nhà thơ Việt Nam đương đại”; Tuyển tập thơ (In chung) Tân Thư, California 2002
“Một thời để nhớ”; Tuyển tập thơ (In chung) Người Việt Hải Ngoại, Vancouver 2006
“Thơ kể – Poetry Narrates”; Tuyển tập thơ (In chung) Lao Động, Hà Nội 2010 và Tân hình thức, California 2010
“Lòng hải lý”; Trường ca, NXB Hội Nhà Văn, Công ty Hà Thế, 2011
“Trung Việt Việt Trung”; Tiểu thuyết thời sự, Người Việt Books, California 2016
*
Thơ Đỗ Quyên băn khoăn giữa trần tục và vô nhiễm.
Một trong những nhà thơ có khuynh hướng hậu hiện đại sớm trong tiếng Việt. Từ Lòng Hải Lý đến Buồn Muộn Cùng Thế Kỷ, từ Đống Chữ đến Bài Thơ Không Thuộc Về Ai, từ trường ca đến tiểu thuyết, nhiều chủ đề, một phong cách.
Đó là nhà thơ lưu vong cả về ngôn ngữ lẫn niềm tin, thường xuyên ám ảnh bởi hoặc đối diện với lẽ sống, lẽ chết, ra đi và trở lại, nổi loạn và tuân phục, sợ hãi và phản kháng, ở giữa miên man nhiều lời nhiều ý, đôi khi che khuất cả những hình ảnh đẹp vừa lóe lên đâu đó, không kịp đào sâu chúng, những trầm ngâm bóng ảnh nguồn cội.
Xung đột trong thơ Đỗ Quyên là xung đột tiểu thuyết, giữa con người và hoàn cảnh. Vì thế anh thích hợp với trường ca hơn thơ ngắn. Thơ anh là ký ức cô đơn, không hẳn vì anh là người xa xứ, mà có lẽ vì căn cốt của thơ là tiếng nói lẻ loi. Có lẽ giữa các nhà thơ hiện nay, anh cô đơn nhất, bên lề sự thấu hiểu. Anh chạm tới, có khi thành công, có khi không, những giới hạn, tìm cách thoát khỏi cái bình thường. Mặc dù đề cập đến nhiều đề tài, không hề tránh mô tả các vấn đề chính trị, chiến tranh, anh vẫn, như một phương pháp nghệ thuật, và dường như vô thức, đứng ngoài những xung đột ấy. Đó là một hạn chế thi pháp, của nội dung như một hình thức nghệ thuật.
Đọc Đỗ Quyên, thấy rõ thơ là ngôn ngữ. Trường ca của anh là một ngôn ngữ triển nở, lấy cái biểu đạt làm linh hồn. Điều xung khắc là trong khi tuân thủ chặt chẽ tinh thần hậu hiện đại, và tạo dựng một thế giới của chữ, đống chữ, thì anh vẫn đa mang sầu hận lạc loài dăm bảy đứa, nỗi niềm lưu vong. Trong khi chủ nghĩa hiện đại khắc họa các tính cách rõ ràng, thơ dù đau khổ vẫn hướng tới cái tốt đẹp, thì những nhà thơ như Đỗ Quyên đi ngược lại, xóa mờ đường nét, bắt chéo câu chuyện, thêm thắt lịch sử, chú thích những giọt lệ.
Làm thơ khác bổ củi: Tản Đà không chắc đúng!
Ngay anh đây làm thơ có những trận toát mồ hôi mông
Em ơi
Đó chính là những trang bài em từng đẫm lệ
Thơ như thế, khó đem ngâm ngợi cho người yêu. Nhưng trường ca Đỗ Quyên mô phỏng một thế giới không đặc trưng, không có cốt tủy, thậm chí không cả trung tâm không ngoại biên. Thơ ấy không dùng được vào việc gì có ích, nhưng bỏ qua không được. Cũng như chính đời sống, với tất cả tản mạn, vụn vặt, bất định, chung chạ. Tuy nhiên, nhược điểm của anh là không đi đến tận cùng quan điểm phi lý. Sự đau đớn vẫn có thật, số phận hiện ra rõ ràng. Đây là điểm hạn chế chung của những tác giả Việt Nam có khuynh hướng hậu hiện đại hiện nay.
Sự đóng góp thể loại của anh là đáng chú ý. Ở hải ngoại, anh là một trong những nhà thơ hiếm hoi lao vào thể thơ trường ca hay trường thi không người đọc này. Tuy nhiên, từ góc nhìn trong nước, đó là khuynh hướng nổi bật mấy mươi năm nay, và không có dấu hiện dừng lại, theo cả nghĩa tốt và nghĩa xấu. Giữa những người viết trường ca, Đỗ Quyên đi con đường riêng, lưu vong nhưng không tỵ nạn, phi chính thống nhưng không phản kháng, ngoại vi nhưng không sẵn sàng chiếm lĩnh trung tâm, đổi chỗ chúng cho nhau, siêu thực nhưng không quá xa hiện thực, vô sở cầu nhưng hoài bão tâm sự.
Thơ Đỗ Quyên là một quá trình. Như thế, nếu xem thơ là quá trình, không phải kết quả, viết một mạch không mấy khi sửa lại, thuận theo tự nhiên hỗn mang, thì thơ anh là sự tham dự vào đời sống một cách tích cực. Những hơi thơ dài, sự cường dưỡng, lấy lại quyền năng của chúng; và đó đây tạo ra ngôn ngữ đẹp, gây ấn tượng dai dẳng.
Nhưng thơ anh không có sự cứu chuộc. Trước bi kịch, thơ lầm lũi đi qua, chiếu ánh sáng của nó lên bề mặt lương tri thô ráp. Vì vậy một ngôn ngữ rườm rà và mềm mại, đôi khi trở nên dằn sốc, cứng, thách thức. Đó là hỗn hợp giàu có danh từ và thiếu hụt động từ. Ở thời điểm tệ hại nhất, thơ anh là sự lạc đường, trong khi ở nơi khác, bùng nổ phong cách.
Đọc thơ hôm nay cần một cuốn từ điển các chú thích. Điển tích mới, ký ức không được chọn lọc, những ngụ ý về xã hội và lịch sử rải rác với dung lượng lớn. Ngụ ý không phải là một giá trị nghệ thuật. Giữa những chương buồn rầu, thậm chí tuyệt vọng, một số ý tưởng lập đi lập lại đơn điệu, giữa những điều người khác đã biết rồi và anh vẫn cứ nói như không, phấn khích như không, có một điều gì đó lấp lánh, không chịu biến mất. Có lẽ là sự thật. Sự tưởng tượng là giàu có nhưng mô tả chi tiết của anh trong thể trường ca chưa tỉ mỉ như khi người ta kể một câu chuyện, nếu người đọc so sánh với những tác giả khác, ví dụ Du Tử Lê, Thanh Thảo, Mai Văn Phấn, Nguyễn Khoa Điềm, Cao Đông Khánh.
Tác giả không phải là người tin rằng việc theo đuổi các lý tưởng, như sự công bằng, chủ nghĩa nhân đạo, là yếu tố cần thiết của thơ ca. Anh chống lại chúng. Tuy vậy đọc kỹ, vẫn thấy thâm sâu một người tự do quyết liệt. Những bài thơ ngắn mà anh trở lại những năm gần đây, là một thử nghiệm khác, không hoàn mãn. Tuy vậy, đó là những thí dụ Đông phương.
Đỗ Quyên quan tâm về, gần như bị ám ảnh bởi, nghệ thuật thơ ca. Anh đi tìm chúng, gần đến nơi, rồi bỏ đi, không kịp chia sẻ với ai, có lẽ quá tự tin hay mất tự tin. Một trong những bổn phận của thơ là ghi chép thời gian, là ký ức tập thể. Đối với thứ ghi chép ấy, chúng ta phải dựa vào người khác. Nhưng Đỗ Quyên ít dựa vào ai, một số cố gắng làm mới ngôn ngữ của anh dừng ở bề mặt. Đó là, tuy thế, một người mới, một người thực sự thực nghiệm nhìn thấu suốt những đường biên của ngôn ngữ, và nhiều khi, chuẩn bị vượt qua.
Con đường anh đi rất dài, như thể thơ trường ca mà anh chọn, cường tráng, thất bại chen ngang hông thành công, phức tạp, đẹp và vô định.
Trích TRƯỜNG CA SONG SINH
Khúc 14
HOÀNG CẦM CA
Lần Đầu Các Bài Thơ Đen
đã mất
sáng nay
nhà thơ mà anh thường đọc trong những đêm chờ em
ông không mang theo được
các bài thơ
tất nhiên
nhưng khi trái tim thi sĩ đa tình ấy thôi dồn máu
liệu các bài thơ còn sống được không
trong anh
nào xem
đêm nay lần đầu chờ em
anh đọc các bài thơ đen
Em Vẫn Chưa Về
tôi biết là em đi tìm
sang cõi Không
thi bá vừa rảo bước
Người muốn qua bên đó hẳn
em chưa biết
tôi sẽ cử một trung đội
các bài thơ hư thực nhất
của Người
gọi tìm em
rồi chúng sẽ trụ lại
nơi đường biên hai cõi
Thi Nhân Hỡi Em Ơi
đè níu bàn tay trái tôi
câu thơ đêm qua dành chưa hạ xuống
bài thơ về sự ra đi của một thi nhân tài hoa
bàn tay phải tôi trĩu nặng
bài thơ cho em hôm nay đang thành
chờ câu cuối
tôi đan hai tay vào nhau
tất cả nhẹ bỗng
thi nhân hỡi
em ơi
Không Em
Chúng mình từng biết một thi sĩ buồn rụng bàn tay [1])
những tháng ngày bên nhau anh không để ý
trong vẹn toàn Tạo hóa
Không em
anh chiều nay
Đi tìm bàn tay thơ rụng
Trên trái đất
khắp nơi
Anh chỉ gặp
các hình nhân
không bàn tay
Anh Tìm
anh tìm ở bài thơ nổi danh Em có về không
Hoàng Cầm gửi Tuyết Khanh
không thấy em
ở nhiều bài khác nữa
gửi nhiều người khác nữa
của nhiều người khác nữa
mới thấy được
xác em¬
* * *
Khúc 15
ĐỖ QUYÊN CA
Bông Hoa Mang Tên Tôi
Bông hoa mang tên tôi héo mặt bàn
Sẽ mãi đó
cho đến khi mặt bàn không còn trên mặt đất
Tôi ngắt bông hoa trong vườn chiều chia biệt
để trái đất bớt đi một cái đẹp
mang tên buồn
Và bàn viết của tôi được chôn cái đẹp
Đỗ Quyên Đỏ Máu
Cây đỗ quyên trước cửa nhà
tháng năm đợi
chưa bao giờ được vào thơ Đỗ Quyên
Màu đỏ máu
đêm như ngày
nhức nhối Đỗ Quyên
Tất cả các hoa trong vườn
hồng, mẫu đơn, tu líp… những cây trồng
cúc dại cùng những loài vô danh khác
đã hóa nên thơ của tác giả chủ nhà mang tên chim Đỗ Quyên
Đường thơ đã định từ đầu:
chim Đỗ Quyên – bài thơ sau chót
thì bài thơ áp chót sẽ là hoa Đỗ Quyên
Chờ đó
ơi màu máu
Về Màu Đỏ Của Hoa
Cái đỏ của hoa tôi mang tên đã không còn
Sáng nay
cây xanh với lá
Những năm tới
tôi chờ được
– rất nhiều lần như thế và hơn thế
Nhưng thơ tôi
Đúng vậy
thơ tôi
đang cần đỏ của cây hoa vừa tỏ
Ngày mai có thể không còn
hoặc nếu còn
thơ sẽ khác
Màu đỏ của hoa tôi mang tên
quả thực không còn nữa –
Những cây đỗ quyên xanh
Những cây đỗ quyên lá
Này
Tôi cắt máu mình
Thơ đỏ một màu hoa
Một Khối Máu
một khối máu đọng góc đất góc trời
tàn mà không phai
hoa lâu rơi
ly hương nửa đời
buồn thơ tôi
đất nhức một trời nhức một
người nhức mười
ngày mai sẽ trả lại tên Đỗ Quyên cho đời
thân xác tôi về nguồn cội
máu hoa tan vào đất trời
* * *
Trích SÁCH XANH
Tặng Đà Linh – Nguyễn Đức Hùng (1958 – 2013)
… Từ đất
mỗi cuốn sách
mọc lên…
(Đ.Q.)
- Trò chơi tiếp tục
- Miền hoang tưởng
CÁC BÀI ĐÃ ĐĂNG CỦA TÁC GIẢ:
- EM BÉ LÊN MƯỜI TRONG TRẠI TẬP TRUNG
- Ts Đinh Xuân Quân: Cuộc Họp Mặt Trung – Mỹ ngày 22-23 Tại Anchorage – Alaska
- Chuyện bên đống lửa sưởi
- TRÍ THỨC – HÈN YẾU HAY HÈN HẠ?
- BẦY CÁO BẠC
- LỜI GIỚI THIỆU VỀ THƠ LIÊU THÁI
- THƠ ĐẾN TỪ ĐÂU – ĐINH THỊ NHƯ THÚY: SINH RA LÀ TỰ DO
- BỐN MƯƠI NĂM THƠ VIỆT HẢI NGOẠI: Nguyễn Thị Thanh Bình
- ELIZABETH BISHOP: NGHỆ THUẬT ĐÁNH MẤT
- NGUYỄN ĐÌNH THI
- BÀI THƠ ĐỒNG TÂM
- Khải Minh: Ngày nào thơ Việt Nam chưa có lý thuyết mới thì…
- VŨ THÀNH SƠN, KẺ KHÁC BÊN TRONG CHÚNG TA
- Võ Phiến: Yêu Và Đọc
- BỐN MƯƠI NĂM THƠ VIỆT HẢI NGOẠI
- THƠ ĐẾN TỪ ĐÂU: INRASARA
- BỐN MƯƠI NĂM THƠ VIỆT HẢI NGOẠI: NGUYỄN LƯƠNG VỴ
- vài khía cạnh đặc thù của 20 năm văn học miền nam
- VIẾT VỀ NHÃ CA, TRẦN DẠ TỪ
- VỈA HÈ VÀ DÒNG SÔNG
- VĂN HẢI NGOẠI SAU 1975 (233): ĐINH QUANG ANH THÁI – VỀ MỘT CHUYẾN ĐI NGA
- PHAN VŨ – PARIS VÀ HÀ NỘI
- THƠ TRẦN HOÀNG PHỐ
- BABEL 2020 HAY VIRUS BIẾN DỊ CỦA THẾ KỶ 21
- NHÀ VĂN THẠCH LAM: MẠNH HƠN CÁI CHẾT
- TƯỞNG NIỆM BA NĂM NGÀY MẤT LƯU HIỂU BA, 2017-2020
- TÚY HỒNG (12. 10. 1948- 19. 7. 2020)
- Mười Năm Thơ Đến Từ Đâu: Ngô Tự Lập
- HOÀNG THỊ THU THỦY: MỘT BÀI THƠ HAY
- Nguyên Ngọc- Đồng Bằng
- Mười Năm Thơ Đến Từ Đâu: Nguyễn Trọng Tạo
- Mười Năm Thơ Đến Từ Đâu: Văn Giá
- THƯ GỞI CON TRAI
- MARY OLIVER, BẠN BIẾT MÌNH CẦN PHẢI LÀM GÌ
- ĐỌC THƠ NAOMI SHIHAB NYE: LÒNG TỬ TẾ
- MAI VĂN PHẤN, CUỘC ĐỜI QUYẾN RŨ
- NGUYỄN TRỌNG TẠO, MỘT CÂY SI VỚI MỘT CÂY BỒ ĐỀ
- TRẦN DẠ TỪ, THUỞ LÀM THƠ YÊU EM
- TRẦN NHUẬN MINH, LỊCH SỬ VÀ SỐ PHẬN
- HOÀNG HƯNG, NGƯỜI VỀ
- HOÀNG TRẦN CƯƠNG, NGÔN NGỮ QUÊ HƯƠNG
- DU TỬ LÊ, MẸ VỀ BIỂN ĐÔNG
- BÀI THƠ ĐỒNG TÂM
- BỐN MƯƠI NĂM THƠ VIỆT HẢI NGOẠI